Testament ustny- w jakich okolicznościach można go sporządzić?

Testament ustny to forma szczególna testamentu, która została przewidziana dla osób nie mogących z pewnych względów sporządzić testamentu zwykłego, a więc testamentu własnoręcznie spisanego i podpisanego przez spadkodawcę bądź testamentu notarialnego czy allograficznego.

Pierwszym warunkiem umożliwiającym ważne złożenie ustnego oświadczenia woli, któremu będzie można przypisać skutki testamentu, jest wystąpienie jednej z sytuacji wskazanych w art. 952 § 1 Kodeksu cywilnego. Chodzi mianowicie o obawę rychłej śmierci spadkodawcy bądź wystąpienie szczególnych okoliczności powodujących brak możliwości albo znaczne utrudnienia w zachowaniu zwykłej formy testamentu.

W orzecznictwie i doktrynie pojawiają się spory co do tego, z czyjej perspektywy należy oceniać obawę śmierci spadkodawcy. Zdaniem Sądu Najwyższego subiektywne przekonanie spadkodawcy w tej kwestii jest niewystarczające. Dominują natomiast poglądy, w których prócz lęku spadkodawcy przed śmiercią, powinny wystąpić chociażby zobiektywizowane okoliczności (realne zdarzenia zagrażające życiu), które w świetle wiedzy medycznej bądź doświadczenia życiowego uzasadniałyby przekonanie, iż jego śmierć rychło nastąpi. Przykładowo zatem mogą to być sytuacje nagłego pogorszenia się zdrowia chorującej już osoby bądź znalezienie się w sytuacji bezpośrednio zagrażającej jej życiu. Z całą pewnością podeszły wiek spadkodawcy – jako jedyna okoliczność – nie będzie umożliwiał skorzystania z ustnej formy testamentu.

Przywoływanymi wyżej szczególnymi okolicznościami mogą być z kolei zarówno te, niezależne od testatora i pochodzące z zewnątrz (np. klęski żywiołowe), czy też te z nim związane (np. kwarantanna), które z uwagi również na inne okoliczności, nawet te najbardziej prozaiczne – brak w takich sytuacjach artykułów piśmienniczych czy niemożność pisania – uniemożliwią sporządzenie testamentu w formie zwykłej.

Sporządzając testament ustny należy mieć także na względzie, iż w przypadku ustania okoliczności uzasadniających skorzystanie z tej jego formy, po 6 miesiącach od ustania okoliczności utraci on swą moc, o ile spadkodawca wcześniej nie zmarł.

Dla ważności testamentu ustnego, niezbędne jest również, by postanowienia nim objęte zostały oświadczone w obecności co najmniej trzech świadków, przy czym o ile mają być one w pełni skuteczne, to żaden z nich nie powinien być jednocześnie spadkobiercą, zapisobiercą bądź ich małżonkiem, krewnym do drugiego stopnia, czy też osobą pozostającą w stosunku przysposobienia z przyszłym spadkodawcą. Ponadto z oczywistych względów świadkiem nie może być osoba niewidoma, głucha lub niema, osoba niewładająca językiem, w którym spadkodawca sporządza testament, osoba nie mogąca czytać i pisać, osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych czy też osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za fałszywe zeznania.

Testament ustny musi być stwierdzony poprzez spisanie jego treści przez osobę trzecią bądź świadka, z podaniem daty i miejsca oświadczenia oraz daty i miejsca sporządzenia pisma, a następnie podpisany przez dwóch świadków i spadkodawcę albo trzech świadków. Takie stwierdzenie powinno nastąpić przed upływem roku od złożenia przez spadkodawcę oświadczenia.

W przypadku braku zachowania powyższego terminu, istnieje jeszcze możliwość stwierdzenia testamentu ustnego przed sądem w ciągu sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy, poprzez zgodne złożenie zeznań świadków na posiedzeniu wyznaczonym w tym celu przez sąd.

Skorzystanie z ustnej formy testamentu zawiera jak widać szereg warunków i wymogów. Niestety brak spełnienia któregokolwiek z nich uniemożliwi stwierdzenie przez sąd nabycie spadku, zgodnie z wolą spadkodawcy. Dojdzie wówczas do dziedziczenia ustawowego, chyba że spadkodawca sporządził jeszcze wcześniej testament w innej formie. Z tego też względu, o ile to jest tylko możliwe powinno korzystać się ze zwykłych form testamentu.